Nysa Antik Kenti
Antik çağın bilim ve kültür yurdu Nysa
Nysa, dağların arasında, eğimli yamaçlarda inşa edilmiş kadim bir kenttir. Doğanın, ormanın, mermerle buluştuğu, ağaçların tarihî binalarla dans ettiği görkemli kalıntılar barındırmaktadır. Eski çağların şarap, eğlence ve hoş zamanların Tanrısı Dionysos’un kentidir, Nysa. Kent, kemerler ve tonozlar üzerine inşa edilmiş stadionu, köprüleri, tiyatrosu ve diğer kalıntılarıyla ziyaretçiler için cazip bir uğrak yeridir. 2 bin yıl önce yaşamış meşhur coğrafyacı Strabon’un gezdiği sokaklarda yürümek ve yaşadığı yerleri görmek, Tanrı Dionysos’un doğduğu kenti keşfetmek, ziyaretçilerin anılarında güzel bir hatıra olacaktır.
Aydın ili, Sultanhisar ilçesi sınırları içerisindeki Nysa Antik Kenti, bugün Aydın – Denizli D320 karayolunun 3 km. kuzeyinde, Aydın’ın 30 km. doğusunda yer almaktadır. Büyük Menderes (Meandros) Nehri’nin kuzeyindeki bereketli havzada, Cevizli – Aydın Dağlarının güney eteğinde korunaklı yamaçta kurulu olan Nysa, Geç Helenistik Dönem’den itibaren var olan ana ticaret yolu güzergâhı üzerinde bulunmaktadır.
Kent Tarihi
Nysa, antik dönemde, hızlı akan ve derin bir boğaz oluşturan bir nehirle ikiye bölünmüş iki şehir olarak kurulan kenti bir köprü birbirine bağlamaktaydı. Şehri ikiye bölen dere yatağının batısında gymnasium ve stadium, kuzeyde Bizans yapı kalıntısı ve kütüphane, kütüphanenin kuzeydoğusunda ise 10.000 kişilik tiyatro bulunmaktadır.
Kütüphane, iki katlı olup Ephesos’taki Celsus Kütüphanesi’nden sonra Anadolu’nun en iyi korunmuş antikçağ kütüphanesidir. Dere yatağının doğusunda ise agora, meclis binası ve roma hamamları yer almaktadır. Şehrin nekrapolü batıda antik kentin kutsal alanı olan Akharaka yolu üzerinde bulunmaktadır.
Roma döneminde Antik Kentteki binalara ilaveler yapılmıştır. Kent, özellikle Roma İmparatorluk egemenliği altındayken kültürel alanda önemli bir noktaya ulaşmıştır. Çok dik bir boğazın iki yanında kurulmuş binalar, sokaklar ve meydanlar tonozlu alt yapılarla desteklenmiştir.
Nysa eski çağlarda özellikle eğitim alanında ünlü bir kentti ve Strabon bu kentte eğitim görmüştür. Antik kentteki Gymnasion ve kütüphane kalıntısı Nysa’daki bu eğitim yapılarını oluşturmaktadır.
13. ve 14. yüzyıllarda Menteşe ve Aydınoğulları Beyliklerinin Aydın bölgesine hâkim olmasıyla birlikte Nysa terk edilmiş ve güneyindeki günümüz modern yerleşimi olan Sultanhisar’a yerleşilmiştir.
Antik çağın bilim merkezi Nysa'yı benzersiz kılan üç harika özellik:
* DİONYSOS’UN KENTİ: Mitolojide Hermes, büyütmesi için çocuk Dionysos’u Nysa Dağı’nın perilerine emanet etmiş. Nysalılar ise inşa ettikleri tiyatronun sahne binasının podyum frizlerinde, Nysa tanrısı Dionysos’un yaşamından kesitlere yer vermişler.
* EĞİTİM VE KÜLTÜR DİYARI: Kentte eğitim amaçlı kullanılan yapılardan biri, genç erkeklerin eğitildiği gymnasium; diğeri ise Anadolu’nun iyi korunan örneklerinden biri olan kütüphane binası. Eğitiminin önemli bir bölümünü Nysa’da alan ünlü antik çağ tarihçisi ve yazarı Strabon, “Coğrafya” adlı eserinde şehri şöyle tanımlıyor: “Büyük kısmıyla Mesogis Dağı’nın (Aydın – Cevizli Dağı) eteklerine yayılmış, sel akıntısıyla meydana gelmiş bir boğazla ikiye ayrılmış çifte kent.”
* MİMARİ VE MÜHENDİSLİK HARİKASI: Kentin topografyaya uyumlu bir şekilde vadiye inşa edilmiş yapıları, tiyatrosu, özellikle de stadiyumu, tüneli ve üç köprüsü, Roma mimari ve mühendisliğinin en güzel örneklerini çarpıcı bir şekilde ziyaretçilerine sunuyor.
Kazı ve Araştırma Tarihçesi
20. yüzyılın başlarından itibaren birçok araştırmacının ilgisini çeken antik kentte, İzmir Arkeoloji Müzesi, 1960’lı yıllarda meclis binası ve tiyatroda kazı çalışmalarını yürütmüştür. 2017 yılından itibaren Ankara Üniversitesi, kentin doğu yakasındaki Forum – Çarşı Bazilikası, Sütunlu Cadde (Cadde 1), batı yakasındaki kilise, Dorik sütunlu – mozaikli yapıda, cadde – sokak sistemine ait caddelerde kazı çalışmaları yürütmektedir.
Tiyatro
Nysa’nın iyi korunmuş yapılardan biri olan Tiyatro, yaklaşık 73×99 metrelik alanı kaplamaktadır. Geç Helenistik Dönem’de (MÖ 1. yüzyılın 2. yarısı) inşa edilmiş olduğu düşünülen tiyatro, at nalı planlı bir cavea’ya sahiptir. Scaenae frons’a ait podyum frizleri ile üç adet Efes Herası tipinde giyimli kadın heykeli, esin perilerinden olan Melpomene ve diğer heykeltıraşlık eserleri, Aydın Arkeoloji Müzesi’ndeki Nysa Antik Kenti’ne ayrılmış salonlarda sergilenmektedir.
Agora
Kentin doğu yakasında yer alan Agora, doğu – batı yönünde 113,5 metre, kuzey – güney yönünde ise 130 metrelik bir alanı kaplayan geniş bir pazar yeridir. Dört tarafında sütunlu portikolar bulunan ve iç ölçüleri 88,5 m. x 102 m. olan bu yapı, özellikle doğu stoasının sahip olduğu mimari özellikler nedeniyle Geç Helenistik Dönem’e tarihlendirilmiştir. Agorayı, kuzey ve doğuda çift sıra sütunlu İyon düzeninde, güney ve batıda tek sıra sütunlu dor düzenindeki stoalar çevrelemektedir. Ayrıca Kuzey Stoanın gerisinde, üst örtüsü tonozlu bir dükkân sırası bulunmaktadır.
Stadion
Strabon’un da sözünü ettiği gibi bu yapı, Roma Dönemi mimarisinin üstün özelliklerini yansıtmaktadır. Topografyaya uygun olarak inşa edilmiş olması nedeniyle etkileyici bir alt yapıya sahiptir. Vadinin iki yakasında kısmen korunmuş yapının kuzeybatı köşesindeki oturma sıraları ve altyapısı iyi bir şekilde izlenebilmektedir.
Kütüphane
Kentin batı yakasında, M.S 130 yılı civarında inşa edilen bu yapı, kütüphane, toplantı salonu ve mahkeme salonu olarak kullanılmıştır. Dış ölçüleri 25 m x 14 metre, ana iç mekân ölçüleri 13,3 m. x 8,7 m. olan yapının, ahşap koridorlar aracılığıyla ulaşılan iki katı ve 16 kitap rafı bulunmaktadır. Bir merdivenle, ikinci kattaki altı adet arşiv odasına ulaşılmaktadır.
Gerontikon - Meclis Binası
Gerontikon (Yaşlılar Meclisi) Meclis Binası, kentin doğusunda, agoranın kuzeybatısında yer almaktadır. Agoradan kuzey – güney aksındaki ana caddeyle Plateia, Cadde 2 ile ayrılmaktadır. 27,84 m. x 23,55 m. ölçülerindeki yapı kompleksi, propylon, ön avlu, iki katlı scaenae frons ile birlikte cavea’dan oluşmaktadır. Yaklaşık 700 kişilik oturma kapasitesine sahip yapıya, ana cadde üzerindeki propylon’dan geçilerek girilmektedir.
Çarşı Bazilikası
Tiyatronun güneydoğusundaki teras üzerinde, Gerontikon ve Agora’ya doğru, günümüzde Kavaklı köyüne çıkan modern yolun üzerinden geçtiği Çarşı Bazilikası ilk kez 1994 yılında yol genişletme çalışması sırasında ortaya çıkan bir figürlü başlık ile saptanmıştır. Roma İmparatorluk Dönemi’nde, kentlerin en merkezi yerlerinde foruma bitişik olarak inşa edilen, adli, ticari ve idari mahkemelerin yanı sıra, ticaretin yapılmakta olduğu, sarrafların ve bazı tüccarların bir takım izinlerle tezgâh açabildiği; gezenlerin, davaya gelenlerin güneşten veya kötü hava şartlarından korunduğu kapalı mekânlar olan çarşı bazilikaları ince uzun, iki sütun sırasıyla üç nefe ayrılan yapılardır.
Anıtsal Giriş
Sütunlu Cadde (Plateia) Cadde 1’in doğu kesiminde, caddeden forum alanına ve Çarşı Bazilikası’na girişi sağlayan anıtsal giriş, Çarşı Bazilikası’nın tribünal kısmının 66 m. güneyinde, 2013 yılı kazı çalışmalarıyla saptanmıştır. 23 metrelik bölümü açığa çıkarılan Anıtsal Giriş, üç adet kapıya sahip olup, sekiz sütunlu dört “aediculalı” cephe mimarisine sahiptir.
Forum
Kentin merkezi bir konumunda bulunan söz konusu alanda, 2013 yılında gerçekleştirilen jeoradar çalışmalarının sonuçları, doğu kenarında Çarşı Bazilikası’nın bulunduğu teras üzerinde bir forumun olabileceğini ortaya koymuştur. Çarşı Bazilikası’nın forum alanının doğu kenarı boyunca uzanan bir “stoa bazilika” olabileceği düşünülmektedir.
Ulaşım
Aydın Efeler ilçesinden belediye otobüsü, dolmuş veya özel aracınızla Aydın-Denizli karayolu üzerinde bulunan Sultanhisar ilçesine gidebilirsiniz. Ziyaretçiler, ilçe merkezinden antik kente özel araç ya da taksiyle ulaşabilirler.
Giriş
Haftanın her günü, kışın 08.30-17.30, yazın 09.00-19.00 saatleri arası ziyarete açıktır. Nysa Ören Yeri’nde Müzekart geçerlidir. Ancak Müzekart’ı olmayanlar için giriş ücreti, 2019 yılı için 6 TL’dir.
